偏微分方程算法之五点菱形差分法

目录

一、研究目标

二、理论推导

三、算例实现

四、结论


一、研究目标

        上个专栏我们介绍了双曲型偏微分方程的主要算法及实现。从今天开始,我们在新的专栏介绍另一种形式偏微分方程-椭圆型的解法。

        研究目标选取经典的二维椭圆型方程(也称泊松Poisson方程):

-\Delta u=-(\frac{\partial^{2}u(x,y)}{\partial x^{2}}+\frac{\partial^{2}u(x,y)}{\partial y^{2}})=f(x,y)

        当f=0时,就是著名的拉普拉斯(Laplace)方程。椭圆型方程在流体力学、弹性力学、电磁学、几何学和变分法中都广泛应用。现假设所要讨论的为矩形区域\Omega=[(x,y)|a\leqslant x\leqslant b,c\leqslant y\leqslant d],考虑以下Poisson方程的边值问题:

\left\{\begin{matrix} -(\frac{\partial^{2}u(x,y)}{\partial x^{2}}+\frac{\partial^{2}u(x,y)}{\partial y^{2}})=f(x,y),(x,y)\in\Omega,\space\space(2)\\ u(x,y)=\varphi(x,y),(x,y)\in\partial \Omega=\Gamma \end{matrix}\right.

        固定边界的无厚薄膜,受外力作用后达到平衡状态时的位移函数u满足上述方程。一般情况下,公式(2)是很难直接用解析的方式计算精确解的,所以需要利用数值方法求解。

二、理论推导

        首先介绍五点菱形差分格式,推导过程如下:

        第一步:网格剖分。对矩形区域进行剖分,即在x方向对[a,b]进行步长为\Delta x的等距剖分,分成m份,得到m+1个节点x_{i}=a+i\cdot\Delta x,i=0,1,\cdot\cdot\cdot,m,其中\Delta x=(b-a)/m。在y方向对[c,d]进行步长为\Delta y的等距剖分,分成n份,得到n+1个节点y_{j}=c+j\cdot\Delta y,j=0,1,\cdot\cdot\cdot,n,其中\Delta y=(c-d)/n。然后用两族平行线x=x_{i},y=y_{j}将区域\Omega分成mn个小矩形,得到节点(x_{i},y_{j}),如图所示。X表示边界节点,其余为内部节点。

矩形区域划分

        第二步:弱化原方程,使得在离散点处成立,即

\left\{\begin{matrix} -(\frac{\partial^{2}u}{\partial x^{2}}+\frac{\partial^{2}u}{\partial y^{2}})|_{(x_{i},y_{j})}=f(x_{i},y_{j}),(x_{i},y_{j})\in\Omega,\\ u(x_{s},y_{t})=\varphi(x_{s},y_{t}),(x_{s},y_{t})\in\Gamma \end{matrix}\right.

其中,1\leqslant i\leqslant m-1,1\leqslant j\leqslant n-1,s=0m0\leqslant t\leqslant n,t=0n0\leqslant s\leqslant m。也就是(x_{i},y_{j})为内节点,(x_{s},y_{t})为边界节点。

        第三步:用差商近似微商,建立数值格式,即

\frac{\partial^{2}u}{\partial x^{2}}(x_{i},y_{j})=\frac{u(x_{i-1},y_{j})-2u(x_{i},y_{j})+u(x_{i+1},y_{j})}{\Delta x^{2}}+O(\Delta x^{2})

\frac{\partial^{2}u}{\partial y^{2}}(x_{i},y_{j})=\frac{u(x_{i},y_{j-1})-2u(x_{i},y_{j})+u(x_{i},y_{j+1})}{\Delta y^{2}}+O(\Delta y^{2})

        将上面两式代入离散节点处的方程,可得

\left\{\begin{matrix} -(\frac{u(x_{i-1},y_{j})-2u(x_{i},y_{j})+u(x_{i+1},y_{j})}{\Delta x^{2}}+\frac{u(x_{i},y_{j-1})-2u(x_{i},y_{j})+u(x_{i},y_{j+1})}{\Delta y^{2}})=\\ f(x_{i},y_{j})+C_{1}(\Delta x)^{2}+C_{2}(\Delta y)^{2},1\leqslant i\leqslant m-1,1\leqslant j\leqslant n-1,\\ u_{s,t}=\varphi(x_s),y_{t},s=0,m,0\leqslant t\leqslant n;t=0,n,0\leqslant s\leqslant m \end{matrix}\right.

        用数值解代替精确解并忽略高阶项,可得数值格式为

\left\{\begin{matrix} -(\frac{u_{i-1,j}-2u_{i,j}+u_{i+1,j}}{(\Delta x)^{2}}+\frac{u_{i,j-1}-2u_{i,j}+u_{i,j+1}}{(\Delta y)^{2}})=f(x_{i},y_{j}),1\leqslant i\leqslant m-1,1\leqslant j\leqslant n-1,\\ u_{s,t}=\varphi(x_{s},y_{t}), s=0,m,0\leqslant t\leqslant n;t=0,n,0\leqslant s\leqslant m \end{matrix}\right.

整理上式可得

\left\{\begin{matrix} -\frac{u_{i-1,j}}{\Delta x^{2}}-\frac{u_{i+1,j}}{\Delta x^{2}}+2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}})u_{i,j}-\frac{u_{i,j-1}}{\Delta y^{2}}-\frac{u_{i,j+1}}{\Delta y^{2}}=f(x_{i},y_{j}),1\leqslant i\leqslant m-1,1\leqslant j\leqslant n-1,\\ u_{s,t}=\varphi(x_{s},y_{t}), s=0,m,0\leqslant t\leqslant n;t=0,n,0\leqslant s\leqslant m \space\space(3) \end{matrix}\right.

        公式(3)每一步计算要涉及5个点,除中心点外其余4个点正好位于一个菱形的4个顶点,所以这个格式称为“五点菱形差分格式”,简称“五点格式”。

        第四步:差分格式求解。公式(3)无法写成线性方程组Ax=b的简单形式,只能写成

-\frac{1}{\Delta y^{2}}\begin{pmatrix} 1 & & & & \\ & 1 & & 0 & \\ & & \ddots & & \\ & 0 & & 1 & \\ & & & & 1 \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j-1}\\ u_{2,j-1}\\ \vdots\\ u_{m-2,j-1}\\ u_{m-1,j-1} \end{pmatrix}-\frac{1}{\Delta y^{2}}\begin{pmatrix} 1 & & & & \\ & 1 & & 0 & \\ & & \ddots & & \\ & 0 & & 1 & \\ & & & & 1 \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j+1}\\ u_{2,j+1}\\ \vdots\\ u_{m-2,j+1}\\ u_{m-1,j+1} \end{pmatrix}\begin{pmatrix} 2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}}) & -\frac{1}{\Delta x^{2}} & & 0 & \\ -\frac{1}{\Delta x^{2}} & 2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}}) & -\frac{1}{\Delta x^{2}}& & \\ & \ddots & \ddots& \ddots & \\ & & -\frac{1}{\Delta x^{2}} & 2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}}) & -\frac{1}{\Delta x^{2}}\\ & 0 & & -\frac{1}{\Delta x^{2}} & 2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}}) \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j}\\ u_{2,j}\\ \vdots\\ u_{m-2,j}\\ u_{m-1,j} \end{pmatrix}=\begin{pmatrix} f(x_{1},y_{j})+\frac{1}{\Delta x^{2}}u_{0,j}\\ f(x_{2},y_{j})\\ \vdots\\ f(x_{m-2},y_{j})\\ f(x_{m-1},y_{j})+\frac{1}{\Delta x^{2}}u_{m,j} \end{pmatrix}

        记                                \mathbf{u}_{j}=(u_{1,j},u_{2,j},\cdot\cdot\cdot,u_{m-1,j})^{T},0\leqslant j\leqslant n

且设                                     2(\frac{1}{\Delta x^{2}}+\frac{1}{\Delta y^{2}})=\alpha,\frac{1}{\Delta x^{2}}=\beta,\frac{1}{\Delta y^{2}}=\gamma

        则数值格式可写为

\begin{pmatrix} -\gamma & & & \\ & -\gamma & & \\ & & \ddots & \\ & & & -\gamma \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j-1}\\ u_{2,j-1}\\ \vdots\\ u_{m-1,j-1} \end{pmatrix}+\begin{pmatrix} \alpha & -\beta & & \\ -\beta & \alpha & -\beta & \\ & & \ddots & \\ & & -\beta & \alpha \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j}\\ u_{2,j}\\ \vdots\\ u_{m-1,j} \end{pmatrix}+\begin{pmatrix} -\gamma & & & \\ & -\gamma & & \\ & & \ddots & \\ & & & -\gamma \end{pmatrix}\begin{pmatrix} u_{1,j+1}\\ u_{2,j+1}\\ \vdots\\ u_{m-1,j+1} \end{pmatrix}=\begin{pmatrix} f(x_{1},y_{j})+\beta u_{0,j}\\ f(x_{2},y_{j})\\ \vdots\\ f(x_{m-2},y_{j})\\ f(x_{m-1},y_{j})+\beta u_{m,j} \end{pmatrix},1\leqslant j\leqslant n-1

        上式可简写为A(\mathbf{u}_{i-1}+\mathbf{u}_{i+1})+B\mathbf{u}_{j}=\mathbf{f}_{j},j=1,2,\cdot\cdot\cdot,n-1。其中,A=-\gamma I,且I为m-1阶单位矩阵:

B=\begin{pmatrix} \alpha & -\beta & & 0 & \\ -\beta & \alpha & -\beta & & \\ & \ddots & \ddots & \ddots & \\ & & -\beta & \alpha & -\beta \\ & 0 & & -\beta & \alpha \\ \end{pmatrix}\mathbf{f}_{j}=\begin{pmatrix} f(x_{1},y_{j})+\beta u_{0,j}\\ f(x_{2},y_{j})\\ \vdots\\ f(x_{m-2},y_{j})\\ f(x_{m-1},y_{j})+\beta u_{m,j} \end{pmatrix}

        为解出此方程组,将未知量\mathbf{u}_{j}按下标拉长为一个列向量,并写成块矩阵形式,有

\begin{pmatrix} B & A & & & \\ A & B & A & & \\ & \ddots & \ddots & \ddots & \\ & & A & B & A\\ & & & A &B \end{pmatrix}\begin{pmatrix} \mathbf{u}_{1}\\ \mathbf{u}_{2}\\ \vdots\\ \mathbf{u}_{n-2}\\ \mathbf{u}_{n-1} \end{pmatrix}=\begin{pmatrix} \mathbf{f}_{1}-A\mathbf{u}_{0}\\ \mathbf{f}_{2}\\ \vdots\\ \mathbf{f}_{n-2}\\ \mathbf{f}_{n-1}-A\mathbf{u}_{n} \end{pmatrix} \space\space(4)

        公式(4)的特点是:系数矩阵对称、正定,且绝大多数都是零元素,每一行最多只有5个非零元素,为稀疏矩阵。对于阶数不高的线性方程组的求解,直接法非常有效,而对于阶数高、系数矩阵稀疏的线性方程组,若采用直接法求解,就需要存储大量零元素。为减少运算律、节省内存,通常采用迭代法进行求解。在二维抛物型、双曲型方程的初边值问题中都曾遇到过这一类方程组,因为存在求解上的困难,后来就直接借助新的思路用交替方向隐式方法去处理数值逼近,从而避免了上述问题的求解。但事实上,公式(4)还是可以通过迭代法处理的,相比二维抛物型、双曲型方程初边值问题,由于不存在时间变量,处理起来会简单许多。具体的迭代法以及相应理论推导在下节中介绍(包括Jacobi迭代、Gauss-Seidel迭代、SOR迭代)。

三、算例实现

        用五点菱形格式求解椭圆型方程边值问题:

\left\{\begin{matrix} -(\frac{\partial^{2}u}{\partial x^{2}}+\frac{\partial^{2}u}{\partial y^{2}})=(\pi^{2}-1)e^{x}sin(\pi y),0<x<2,0<y<1,\\ u(0,y)=sin(\pi y),u(2,y)=e^{2}sin(\pi y),0\leqslant y\leqslant 1,\\ u(x,0)=u(x,1)=0,0<x<2 \end{matrix}\right.

已知该问题精确解为u(x,y)=e^{x}sin(\pi y)。分别取步长\Delta x=\Delta y=1/32\Delta x=\Delta y=1/64,输出6个节点(0.5i,0.25)(0.5i,0.5),i=1,2,3处的数值解和误差。要求在各节点处最大误差的迭代误差限为0.5\times10^{-10}

代码如下:(采用Gauss-Seidel迭代)


#include <cmath>
#include <stdlib.h>
#include <stdio.h>
double pi=3.14159265359;

int main(int argc, char* argv[])
{
        int m, n, i, j, k;
        double xa, xb, ya, yb, dx, dy, alpha, beta, gamma, err, maxerr;
        double *x, *y, **u, **temp;
        double leftboundary(double y);
        double rightboundary(double y);
        double topboundary(double x);
        double bottomboundary(double x);
        double f(double x, double y);
        double exact(double x, double y);

        xa=0.0;
        xb=2.0;
        ya=0.0;
        yb=1.0;
        m=128;
        n=64;
        printf("m=%d,n=%d.\n",m,n);

        dx=(xb-xa)/m;
        dy=(yb-ya)/n;
        beta=1.0/(dx*dx);
        gamma=1.0/(dy*dy);
        alpha=2*(beta+gamma);

        x=(double*)malloc(sizeof(double)*(m+1));
        for(i=0;i<=m;i++)
                x[i]=xa+i*dx;

        y=(double*)malloc(sizeof(double)*(n+1));
        for(j=0;j<=n;j++)
                y[j]=ya+j*dy;

        u=(double**)malloc(sizeof(double *)*(m+1));
        temp=(double**)malloc(sizeof(double *)*(m+1));
        for(i=0;i<=m;i++)
        {
                u[i]=(double*)malloc(sizeof(double)*(n+1));
                temp[i]=(double*)malloc(sizeof(double)*(n+1));
        }

        for(j=0;j<=n;j++)
        {
                u[0][j]=leftboundary(y[j]);
                u[m][j]=rightboundary(y[j]);

        }

        for(i=1;i<m;i++)
        {
                u[i][0]=bottomboundary(x[i]);
                u[i][n]=topboundary(x[i]);
        }

        for(i=1;i<m;i++)
                for(j=1;j<n;j++)
                        u[i][j]=0.0;

        for(i=0;i<=m;i++)
                for(j=0;j<=n;j++)
                        temp[i][j]=u[i][j];

         //Gauss-Seidel迭代
        k=0;
        do
        {
                maxerr=0.0;
                for(i=1;i<m;i++)
                {
                        for(j=1;j<n;j++)
                        {
                                temp[i][j]=(f(x[i],y[j])+beta*(u[i-1][j]+temp[i+1][j])+gamma*(u[i][j-1]+temp[i][j+1]))/alpha;
                                err=temp[i][j]-u[i][j];
                                if(err>maxerr)
                                        maxerr=err;
                                u[i][j]=temp[i][j];
                        }
                }
                k=k+1;
        }while(maxerr>0.5*1e-10);
        printf("k=%d\n",k);

        k=m/4;
        for(i=k;i<m;i=i+k)
        {
                printf("(%.2f,0.25), y=%f, err=%.4e.\n",x[i],u[i][n/4],fabs(exact(x[i],y[n/4])-u[i][n/4]));
        }

        k=m/4;
        for(i=k;i<m;i=i+k)
        {
                printf("(%.2f,0.50), y=%f, err=%.4e.\n",x[i],u[i][n/2],fabs(exact(x[i],y[n/2])-u[i][n/2]));
        }

        return 0;
}


double leftboundary(double y)
{
        return sin(pi*y);
}
double rightboundary(double y)
{
        return exp(1.0)*exp(1.0)*sin(pi*y);
}
double topboundary(double x)
{
        return 0.0;
}
double bottomboundary(double x)
{
        return 0.0;
}
double f(double x, double y)
{
        return (pi*pi - 1)*exp(x)*sin(pi*y);
}
double exact(double x, double y)
{
        return exp(x)*sin(pi*y);
}
            

步长为\Delta x=\Delta y=1/32时,计算结果如下:

m=64,n=32.
k=3315
(0.50,0.25), y=1.166702, err=8.7958e-04.
(1.00,0.25), y=1.923620, err=1.5048e-03.
(1.50,0.25), y=3.170908, err=1.8751e-03.
(0.50,0.50), y=1.649965, err=1.2439e-03.
(1.00,0.50), y=2.720410, err=2.1281e-03.
(1.50,0.50), y=4.484341, err=2.6518e-03.

步长为\Delta x=\Delta y=1/64时,计算结果如下:

m=128,n=64.
k=12332
(0.50,0.25), y=1.166042, err=2.1984e-04.
(1.00,0.25), y=1.922492, err=3.7612e-04.
(1.50,0.25), y=3.169502, err=4.6879e-04.
(0.50,0.50), y=1.649032, err=3.1090e-04.
(1.00,0.50), y=2.718814, err=5.3191e-04.
(1.50,0.50), y=4.482352, err=6.6297e-04.

四、结论

        从计算结果可知,当步长减小为1/2时,误差减小为1/4,可见五点菱形差分格式是二阶收敛的。

相关推荐

  1. 算法前缀和和

    2024-04-29 18:58:01       12 阅读
  2. 微分方程笔记

    2024-04-29 18:58:01       15 阅读

最近更新

  1. TCP协议是安全的吗?

    2024-04-29 18:58:01       18 阅读
  2. 阿里云服务器执行yum,一直下载docker-ce-stable失败

    2024-04-29 18:58:01       19 阅读
  3. 【Python教程】压缩PDF文件大小

    2024-04-29 18:58:01       18 阅读
  4. 通过文章id递归查询所有评论(xml)

    2024-04-29 18:58:01       20 阅读

热门阅读

  1. 基于单片机的家居智能系统设计与实现

    2024-04-29 18:58:01       13 阅读
  2. leetcode 144. 二叉树的前序遍历

    2024-04-29 18:58:01       12 阅读
  3. 【python】去除水印的几种方式

    2024-04-29 18:58:01       12 阅读
  4. 苏震巍与 Scott Hanselman 有关 AI 及智能体的访谈

    2024-04-29 18:58:01       11 阅读
  5. AntDesignReact提示key重复解决方案

    2024-04-29 18:58:01       12 阅读
  6. 什么是 CSRF 攻击,如何避免?

    2024-04-29 18:58:01       10 阅读
  7. spring restTemplate的使用和学习总结

    2024-04-29 18:58:01       12 阅读
  8. Spring AOP相关注解与execution 切点表达式概述

    2024-04-29 18:58:01       13 阅读
  9. 什么是面向对象?

    2024-04-29 18:58:01       9 阅读